Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Witkowie zostało powołane do życia w dniu 14 września 1742 roku przez Jakuba Działyńskiego (1709 -1756), który jako dziedzic miasta i okolicznych włości nadał osobnym dokumentem przywileje dla Bractwa Strzeleckiego. Powołanie Bractwa nastąpiło dwa lata po uzyskaniu przez Witkowo praw miejskich, nadanych miastu w dniu 15 lipca 1740 roku przez króla Augusta III, który w "liście żelaznym", zwanym również lokacją "nowego miasta" lub "przywilejem wolności", zezwala Jakubowi Działyńskiemu na założenie miasta Witkowa. W tym okresie pojawia się też herb Witkowa "Oko opatrzności". Na okrągłej pieczęci z tego okresu widnieje napis w języku łacińskim -"Deus providebit" ,co oznacza "Bóg Widzi, Przewiduje".Przywileje dla Bractwa Strzeleckiego po śmierci Jakuba Działyńskiego potwierdziła wdowa po nim Konstancja z Cieleckich Działyńska. Na oryginale dokumentu widnieje data 6 maja 1763 roku. Kolejne potwierdzenie nadanych przywilejów następuje w dniu 25 lutego 1772 roku przez Antoniego Sułkowskiego (1735-1796), wojewodę gnieźnieńskiego (1775-1775) generała- lejtnanta wojsk koronnych. W dniu 23 stycznia 1766r. ożenił się on z wdową Konstancją Działyńską, która jako posag (prowent) wniosła 700 tyś. złp i dobra: miasto Witkowo, wieś Witkówko z przyległościami i tym samym stał się właścicielem majątku Witkowo. Oryginał tego bardzo ważnego dokumentu dla historii naszego miasta i bractwa kurkowego znajduje się w zbiorach Archiwum Państwowego w Poznaniu. W posiadaniu Bractwa jest fotokopia tego dokumentu, który dla naszych brackich potrzeb pozwoliłem sobie przetłumaczyć na język bardziej zrozumiały, zachowując jednocześnie styl i pisownie niektórych słów. Niestety z powodu stanu reprodukcji, nie wszystko udało się wyjaśnić do końca, a niektóre słowa nie zostały odczytane. Poniżej przedstawiono reprodukcję oryginalnego dokumentu oraz próbę jego tłumaczenia.

Fotokopia Statutu z 1742r. podpisanego przez Jakuba Działyńskiego

"Chcąc Miasteczko moje Witkowo do jak najlepszego przyprowadzić porządku, aby przykładem inszych Miast było Bractwo Strzeleckie. Więc niniejszym Instrumentem postanawiam toż Bractwo oraz pryncypialne dla niego kondycje jako to każdy propinatem (posiadający prawo wyszynku, sprzedaży piwa i gorzałki) będącym w Witkowie da wkupnego Złoty na Expens (koszt, wydatek) Bractwa tego, Będzie dwóch Starszych, których sobie bracia obiorą do których dyspozycje wszelkie Expendy należeć będą, kto zaś królestwo zdobył, jako kompensę pozwalam trzy wary Piwa zrobić wyszynkować przez najmniejsze daniny, tudziesz zwolny będzie od wszelkich danin pogłownego wszelakiego podatku. Każdy zaś król zostawi klejnot srebrny blachę waloru Tynfów Sześciu. To zaś królestwo wniesposobności wolno jeden, drugiemu sprzedać. Każdy z braci trzy tregery (strzały) mieć będzie, król zaś cztery. Pańskie także trzy tregery ( strzały) będą. Tarcz zaś będzie od strzelnicy na kroków Sto Dwadzieścia.

Który to Przywilej ręką własną przy położeniu pieczęci mojej podpisuję.
Data 14 7bris (septembris - wrzesień) Ano1742do.
Jakub Działyński (pieczęć herbowa Ogończyk)

To prawo bractwu strzeleckiemu podpisane Pamięci Męża mego aprobuje i własną ręką podpisuje.
Ponownie konfirmuje....
25 luty 1772
M.Z Działyński A. Sułkowski

Dnia 6 maja R 1763.
K. Działyńska (pieczęć okrągła herbowa)(pieczęć okrągła herbowa Sulima)"

Tłumaczenie własne autora

W Witkowie, jak podają dokumenty archiwalne oraz spisy urzędowe i kościelne w tym czasie zamieszkuje około 1000 mieszkańców, w tym 50 rzemieślników, a po nowej lokacji miasta przybywają do Witkowa osadnicy niemieccy wyznania luterańskiego, było to około 60 rodzin Szwabów z Turyngii, głównie rzemieślników. Mieszkało w Witkowie również kilka rodzin pochodzenia żydowskiego. Zarówno Niemcy, jak i Żydzi mieli swoje domy modlitw oraz szkoły. Miasto pomimo trudnej sytuacji geopolitycznej, panującemu w kraju chaosowi, politycznej słabości i bezwładu władzy w trakcje trwania tak zwanej "wojny siedmioletniej1756-1763", gdzie dochodziło do rekwizycji, niszczenia dobytku, przez obce wojska pruskie i rosyjskie, które grasowały w granicach kraju w tym i w Wielkopolsce powoli się rozwijało i zmieniało swój rolniczy charakter na miejski z rozwijającym się rzemiosłem i zaczynało konkurować z Powidzem czy Mielżynem.

Należy przypuszczać, że wszystkie te niebezpieczeństwa grożące mieszkańcom z zewnątrz oraz wzrost zamożności mieszkańców spowodował potrzebę zorganizowania się w zwartą siłę zdolną do odparcia ewentualnego zagrożenia. To było głównym powodem powołania Bractwa Strzeleckiego, którego każdy członek był obowiązany do posiadania własnej broni palnej. Członkowie bractwa mieli obowiązek ćwiczyć się w sztuce strzeleckiej, która w czasie pokoju przynosiła dla najlepszych strzelców znaczne przywileje finansowe i zaszczyty określone w przytoczonym "statucie", ale też broniła mieszkańców w czasie wojny. Wspólne treningi i zawody strzeleckie jednoczyły ludzi różnych rzemiosł i zawodów, a przynależność do Bractwa Strzeleckiego wyrabiała poczucie karności i dyscypliny. Tak bardzo potrzebnej w zorganizowanym działaniu, szczególnie w sytuacjach zagrożenia. Organizacja w tych latach skupiała głownie mieszkańców miasta narodowości polskiej i wyznania katolickiego. Bractwo Strzeleckie posiadało wyznaczone przez właściciela miasta miejsce, gdzie odbywały się strzelania do kura i tarcz królewskich, było to miejsce bez wałów i osłon oraz tak zwany "celestat" miejsce spotkań członków Bractwa. Szkolenie w dużych miastach tak zwanych "warownych" przebiegało inaczej, a w takich nowo powstałych miastach jak Witkowo opierało się na innych zasadach i ograniczało się do obrony majątku właściciela miasta i dobytku poszczególnych mieszkańców miasta. Niestety brak danych archiwalnych, które może istnieją i należy podjąć trud ich odszukania, który by pozwolił w sposób szczegółowy na opisanie tego pierwszego okresu działalności Bractwa Strzeleckiego w Witkowie, szczególnie Bractw tworzących się w małych miastach takich, które w tym czasie dopiero budowały zręby swojej miejskiej społeczności.